Trong kho tàng ca dao tục ngữ Việt Nam, có nhiều câu nói phản ánh kinh nghiệm dân gian, phong tục tập quán và sự quan sát tinh tế từ cuộc sống thường nhật của cha ông ta. Một trong số đó là câu nói: “Sinh trai ban ngày, sinh gái buổi đêm”, một câu nói đầy tính hình tượng và mang theo nhiều tầng ý nghĩa sâu xa, gắn với niềm tin, tập quán và cả những cảm nhận rất riêng của người xưa về tự nhiên và nhân sinh.

Theo cách hiểu phổ biến, câu nói này phản ánh một quan niệm dân gian về thời điểm sinh nở và giới tính của trẻ sơ sinh. Người xưa cho rằng, con trai thường được sinh vào ban ngày – thời khắc dương khí thịnh, mạnh mẽ, biểu trưng cho sức sống, sự cương nghị và vai trò trụ cột. Trong khi đó, con gái thường sinh vào ban đêm – thời điểm âm khí vượng, mang nét dịu dàng, kín đáo và mềm mại – những đức tính truyền thống mà xã hội xưa gán cho phái nữ.

Tuy chưa có bằng chứng khoa học cụ thể để xác nhận câu nói trên là đúng trong thực tế sinh học, nhưng ở góc độ văn hóa – xã hội, câu nói phản ánh sự phân biệt rõ ràng giữa vai trò giới tính trong xã hội truyền thống. Quan niệm này được xây dựng từ những mô hình luân lý Nho giáo, nơi mà nam giới là người gánh vác việc lớn, còn nữ giới giữ vai trò nội trợ, chăm sóc gia đình. Thời điểm sinh ra – sáng hay tối – cũng được gán cho những tính chất tương ứng, từ đó củng cố thêm các khuôn mẫu giới vốn tồn tại lâu đời.

Tuy nhiên, nếu nhìn sâu hơn vào khía cạnh tâm linh và triết học phương Đông, câu nói này có thể được hiểu qua thuyết âm dương – một học thuyết cơ bản trong triết học cổ. Theo đó, dương đại diện cho ban ngày, sáng sủa, cứng rắn, còn âm đại diện cho ban đêm, tối tăm, mềm mại. Việc sinh trai vào ban ngày tượng trưng cho sự cân bằng hài hòa khi dương sinh ra trong dương, và sinh gái vào ban đêm cũng vậy – âm sinh ra trong âm. Như vậy, người xưa có thể đã quan niệm rằng việc sinh nở diễn ra "đúng giờ, hợp khí" sẽ tạo điều kiện tốt cho đứa trẻ sau này phát triển đúng theo “thiên mệnh” của giới tính.

Ở một góc nhìn khác, câu nói cũng phản ánh sự quan sát tự nhiên của người xưa. Có thể trong quá trình sống gần gũi với thiên nhiên, họ nhận thấy phần lớn các ca sinh con trai diễn ra vào ban ngày và con gái vào ban đêm, từ đó hình thành nên câu nói trên như một dạng “thống kê kinh nghiệm”. Dù điều này chưa được xác thực, nhưng nó thể hiện một lối tư duy mộc mạc mà sâu sắc của ông cha ta trong việc lý giải các hiện tượng tự nhiên.

Ngày nay, với sự phát triển của y học hiện đại, việc sinh con không còn chịu ảnh hưởng nhiều bởi yếu tố thời gian, âm dương hay khí trời như trước. Tuy nhiên, câu tục ngữ “Sinh trai ban ngày, sinh gái buổi đêm” vẫn tồn tại như một minh chứng cho sự giàu có về mặt ngôn ngữ, tư tưởng và thế giới quan của dân tộc Việt Nam. Nó không chỉ là lời nói đùa duyên dáng của các bà, các mẹ trong lúc trò chuyện mà còn là di sản văn hóa dân gian cần được trân trọng và gìn giữ.